Skalar altum – Żaglowiec wysoki

Skalary altumy - ryby akwariowe

Żaglowiec wysoki, Altum, Skalar wysoki, Skalar właściwy, olbrzymi (Pterophyllum altum) – większy i wyższy od powszechnie spotykanego P. scalare. Rzadko dostępny i najbardziej pożądany przez wielbicieli pielęgnic, co ma niestety przełożenie na jego cenę, która odzwierciedla jego wyjątkowość.

Skalar altum – Żaglowiec wysoki - Pterophyllum altum - Występowanie

Ameryka Południowa. Występuje wyłącznie w dorzeczu rzeki Orinoko, w tym w dopływach Iniridzie i Rio Atabapo oraz w górnej części Rio Negro w południowej Wenezueli, południowo-wschodniej Kolumbii i skrajnej północnej Brazylii.

Zamieszkują spokojne części rzek, tereny bagienne i zalewowe. Wody te są przede wszystkim bogate w tlen, o znikomej twardości i przewodności, mimo zabarwienia taninami są prawie zawsze idealnie przejrzyste. W przeciwieństwie do P. scalare bardziej preferują bliskość korzeni niż roślin.

Skalar altum – Żaglowiec wysoki - Pterophyllum altum - Charakterystyka i usposobienie

Największy i najwyższy z rodziny Pterophyllum, w akwarium osiąga do 18 cm długości i 40 cm wysokości, w środowisku naturalnym odnotowano osobniki o wysokości nawet 50 cm. Ciało koloru srebrnego z trzema brązowo-czarnymi pionowymi pasami. Na płetwach czerwone prążki. U dorosłych osobników na grzbiecie mogą być widoczne czerwone i niebieskawo-zielone drobne kropeczki, w czasie pobudzenia czarne. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest ostre wcięcie powyżej nozdrzy (wgłębienie nadoczodołowe). Wszystkie prawdziwe okazy wykazują tę cechę, która u hybryd może zanikać lub być niewidoczna. W zależności od miejsca występowania rozróżnia się odmiany Orinoco, Atabapo, Inirida oraz sporną Rio Negro, która nie jest do końca zbadana/sklasyfikowana. Forma Atabapo posiada najwięcej czerwonej barwy na płetwach i grzbiecie, niektóre osobniki mogą mieć czerwone prążki. Znane są też dzikie formy P. scalare bardzo zbliżone wyglądem do P. altum (P. sp. Santa Izabel, P. sp. Santa Gabriel, P. sp. Rio Cuiuni – od nazw miejscowości lub rzek), w handlu często mylnie oznaczane jako np. Altum czerwony, Peru czy Rio Negro. Odróżnienie formy właściwej od zbliżonych bywa trudne i często dyskusyjne.

rozróżnienie gatunków P. altum, P.scalare

W porównaniu do P. scalare rosną zdecydowanie wyższe, mają niezwykle wysokie „czoło”, a odległość między oczami a psykiem jest znacznie krótsza. Pasy na jego ciele są wyraźnie szersze, rozłożone bardziej równomiernie względem siebie, a pomiędzy nimi widać jakby dodatkowe wyblakłe brązowawe pręgi.

Płeć skalarów trudno odróżnić. Samice mają wydłużoną i tępo zakończoną brodawkę płciową tzw. pokładełko, u samców jest ona krótka i ostrzej zakończona. W okresie rozrodu, patrząc z góry, samica nosząca jaja będzie szersza za płetwami piersiowymi, samiec natomiast w miejscu gdzie płetwy piersiowe łączą się w ciałem. U samców w okresie tarła może pojawić się niewielki garb tłuszczowy.

Przez wielu uważane za łagodne, jednak są to ryby z charakterem, można nawet powiedzieć, że „dwulicowe”. W obecności obserwatora potrafią zachowywać się nienagannie, a kiedy zniknie z widoku, pokazują swoje prawdziwe oblicze, strosząc pokrywy skrzelowe na towarzyszy i rozstawiając po kątach akwarium mniejsze ryby.

Między skalarami często dochodzi do potyczek, nierzadko pływają bokiem do rywala, napinając ciało łukiem w jego kierunku. Przypuszcza się, że w ten sposób wykorzystując łuski, skupiają promień światła, który kierują w oczy przeciwnika. Przy wielu okazjach widać jak jedna z ryb wydaje się być nagle oszołomiona, tak jakby doznała szoku.

Pomimo zadziornego charakteru są rybami stadnymi, między którymi panują złożone relacje. Przyporządkowanie do zasad panujących w grupie zwiększa szanse na przeżycie np. podczas ataku drapieżnika. Chętnie też współpracują ze sobą. Nauczyły się bronić przed rybami skubiącymi i podgryzającymi np. piraniami. W czasie niebezpieczeństwa formują pewnego rodzaju szyk obronny, chowają ogony do wewnątrz, a gotowe do ataku pyski na zewnątrz.

Jako jedne z nielicznych ryb potrafią liczyć. Mając do wyboru na pierwszy rzut oka podobnie wyglądające ławice, to będą konsekwentnie i instynktownie wybierać te liczniejsze.

W naturze stado może obejmować szeroki obszar liczący setki ryb. W akwarium zaleca się trzymanie grupy min. 5 osobników lub dobraną parę. W większej ilości czują się bezpieczniej, ładniej wyglądają i prezentują ciekawsze zachowania.

Nie są mistrzami pływania, poruszają się powoli, głównie przy pomocy płetw piersiowych, przez co w połączeniu z wysokim ciałem mają niewielką szansę na ucieczkę. W sytuacjach zagrożenia czy polowania, pomocny za to jest ich pasiasty kamuflaż, który wykorzystują chowając się wśród korzeni lub wysokiej roślinności.

Skalar altum – Żaglowiec wysoki - Pterophyllum altum - Odżywianie i karmienie

Karmienie dzikich okazów może być problematyczne. Należy się nastawić na regularne podawanie żywych pokarmów i nawet w ich przypadku nie ma pewności, że będą zjadane. Z jakiegoś powodu są bardziej skłonne do zjadania odpadków pozostawionych przez inne ryby. Po aklimatyzacji, jeżeli zaczną przyjmować pokarmy żywe, można stopniowo nauczyć je jedzenia pokarmów mrożonych, podając wymieszane razem z żywymi. Altumy hodowlane będą również akceptowały pokarmy suche. Pokarmy żywe i mrożone takie jak np. dafnia, ochotka, cyklop czy krewetki zjadają z dużą zawziętością, a każda zmiana w aktywności jedzenia może być oznaką tarła lub co gorsze problemów zdrowotnych.

Skalar altum – Żaglowiec wysoki - Pterophyllum altum - Akwarium

Wymagają min. 120 cm długości akwarium dla dobranej pary i min. 150 cm dla grupy oraz wysokości min. 60 cm. Obecnie kiedy zbiorniki biotopowe są na topie, niektórzy hodowcy twierdzą, że to jedyny słuszna droga przy urządzeniu mieszkania dla skalarów wysokich. Podłoże powinno być miękkie, piaszczyste i drobnoziarniste. Ryby lubią je przebierać, a większymi kamyczkami mogą się łatwo zadławić. W przeciwieństwie do P. scalare, altumy lepiej czują się w otoczeniu korzeni niż roślin. Do dekoracji można użyć suchego drewna, korzeni i powykręcanych gałęzi, a także suchych liści. Rośliny w siedliskach naturalnych również występują, ale w mniejszych ilościach. Należy także pamiętać o pozostawieniu rybom przestrzeni do pływania.

Mają dużo wyższe wymagania od pospolitego skalara, przede wszystkim jakość wody musi być nienaganna. Nawet niewielkie stężenia azotanów mogą im zaszkodzić. Są również ekstremalnie wrażliwe i podatne na choroby czy stres. Woda musi być bardzo miękka i kwaśna z przedziału 4.8-6.2 pH, o znikomej przewodności. Wymagają też wyższych temperatur, bo ok. 27-31°C. Niezbędne będzie zastosowanie wydajnej filtracji biologicznej i mechanicznej, z jednocześnie ograniczonym prądem wody – pomocne może być zastosowanie długich deszczowni. W naturze zasiedlają wody białe i czarne, zawsze przejrzyste, bez widocznego zmętniania.

Kiedy są młode nie zwracają uwagi na mniejszych współlokatorów, jednak gdy ich pyszczki rosną, to ciekawość nowych smaków wzrasta. Często może się wydawać, że akwarium towarzyskie żyje w harmonii, by kolejnego dnia zauważyć braki obsady. Jeżeli tylko ryba zmieści się im do pyska, możemy z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, że zostanie pewnego dnia zjedzona.

Skalary najlepiej trzymać w akwarium gatunkowym, ale mogą być również w „ogólnym” z łagodnymi rybami o wyższym ciele np. Fantomem czarnym (Hyphessobrycon megalopterus), Bystrzykiem Pereza (Hyphessobrycon erythrostigma), Bystrzykiem pięknopłetwym (Hyphessobrycon pulchripinnis). Należy unikać towarzystwa gatunków o niskim, torpedowym kształcie jak np. Zwinnik jarzeniec (Hemigrammus erythrozonus) czy Kardynałek, których budowa jest praktycznie stworzona do anatomii pyszczku skalara.

Niepożądanym towarzystwem będą również ryby podskubujące płetwy. Zachowanie często spotykane u np. brzanek tygrysich. Długie, zwisające płetwy brzuszne skalarów mogą być również kuszące dla nawet spokojnych gatunków.

Najbezpieczniejszym wyborem będą te nieco większe, pokojowo usposobione kiryski, które pomogą także w utrzymaniu czystości zbiornika wyjadając z dna niedojedzone resztki pokarmów.

Skalar altum – Żaglowiec wysoki - Pterophyllum altum - Rozmnażanie

Do niedawna uważano, że nie rozmnażają się w niewoli, jednak ta sztuka udała się hodowcom z Niemiec i Czech, co zostało potwierdzone badaniami DNA. Dzikie okazy bardzo trudno rozmnożyć, problematyczny jest etap rozwoju jaj, który wymaga niebywałej jakości wody.

Do rozmnożenia przede wszystkim potrzebujemy dobranej pary. Skalary są rybami monogamicznymi i tworzą ze sobą silne więzi. Najlepiej zakupić grupę młodych ryb 6-8 szt. i pozwolić na dobranie się pary. Kiedy utworzy się para, resztę ryb należy przenieść, gdyż będzie zaciekle broniła swojego rewiru, przeganiając potencjalnych rywali. Niezbędne będzie również stworzenie odpowiednich warunków wodnych. Kluczowym czynnikiem jest twardość wody, jaja skalarów mają mikro szczeliny, które w wodzie twardej się zatykają. Przewodność powinna wynosić ok. 100–150 μS/cm, a pH 5.5-6.0. Optymalna temperatura do rozrodu wynosi około 28-30°C. Ryby do tarła możemy dodatkowo zachęcić podając częściej żywe i mrożone pokarmy, zwiększając temperaturę lub zmiękczając nieco wodę (pomocne może być użycie filtra RO czy torfu).

Tarło może trwać do dwóch godzin. Samica przy pomocy pokładełka przykleja ikrę w wybrane miejsce. Może to być wysoki szeroki liść, korzeń lub fragment szyby. Samiec, podążając za samicą zapładnia jaja. W czasie tarła samica przeciętnie składa 600-800 ziarenek ikry. W optymalnych warunkach akwariowych, dobrana para może wycierać się do 8 razy, przeważnie jednak rzadziej, w okresie od października do lipca. W środowisku naturalnym w okresach od kwietnia do czerwca i od października do listopada.

Kiedy jaja zostają złożone, można pozostawić rodziców, którzy będą sprawować nad nimi opiekę. Inne ryby będą przeganiane, a jaja wachlowane przy pomocy płetw, zapewniając im w ten sposób odpowiedniego natlenienia. Kilka pierwszych prób bywa nieudanych i często jedno z rodziców zjada ikrę. Może mieć na to wpływ np. gwałtowna zmiana oświetlenia czy nagły ruch przed szybą zbiornika. Pobieranie pyszczkami ikry przez rodziców nie zawsze jest równoznaczne z jej stratą, gdyż  rodzice w ten sposób mogą ją jedynie oczyszczać.

Jeżeli do tarła dochodzi w akwarium „ogólnym” i chcemy odchować narybek, to najlepiej wyjąć ikrę wraz ze złożem (liściem, kamieniem, stożkiem itp.), przenieść do osobnego zbiornika i dobrze natleniać w nim wodę. Zepsute ziarenka należy od razu ostrożnie usuwać. Aby zapobiec pleśnieniu ikry do wody można dodać kilka kropli błękitu metylenowego.

Wylęg, w zależności od temperatury, trwa ok. 3 dni, po tym czasie larwy opadają na dno zbiornika lub lekko unoszą się w toni wodnej.

Przez pierwszych kilka dni pokarm pobierają z woreczka żółtkowego (3-5 dni). Po 6-8 dniach zaczynają swobodnie pływać po akwarium. W pierwszym okresie najlepiej podawać świeżo wyklute larwy artemii. Po rozpoczęciu karmienia ważną czynnością są codzienne podmiany wody. Od czwartego tygodnia rybki będą mogły już przyjmować artemię czy cyklopa. Po 10 tygodniach młode  osiągają 8-10 cm długości. Po 6 miesiącach mogą mieć już 20 cm wysokości, a w pełni dorosłą formę i wysokość 40 cm osiągają po ok. 3 latach.