Ospa rybia – Ichtioftirioza

- choroby ryb akwariowych

Ichtioftirioza, ospa rybia – prawdopodobnie najczęściej występująca choroba u słodkowodnych ryb akwariowych. Wywołuje ją kulorzęsek podnabłonkowy (Ichthyophthirius multifiliis). Ze względu na charakterystyczne białe kropki znana potocznie jako rybia ospa.

Choroba ryb akwariowych Ospa rybia – Ichtioftirioza - Ich - Opis choroby

Orzęski to jednokomórkowe organizmy żyjące na całym świecie i w każdym zbiorniku wodnym. Osiągają od 0.5 do 1.5 mm i mogą być widoczne gołym okiem. Jedne mogą stanowić dla małych ryb uzupełnienie pokarmu, inne są groźnymi pasożytami. Kulorzęsek może atakować wszystkie gatunki ryb słodkowodnych. Najczęściej pasożytuje pod naskórkiem oraz w tkance łącznej skrzeli, powodując niszczenie tkanki. W cyklu rozwojowym występuje tylko jeden żywiciel. W okresie rozrodczym pasożyt przebija się przez skórę i przenosi na naskórek. Dorosła postać opuszcza rybę i przenosi do środowiska wodnego, gdzie w postaci cysty, bytuje na podłożu lub roślinach. We wnętrzu cysty kulorzęsek dokonuje wielokrotnych podziałów. Z jednego osobnika może wytworzyć się do 2 tys. młodych tzw. pływek. W tej postaci uwalniają się do wody i aktywnie szukają potencjalnego gospodarza u którego wwiercają się pod skórę i przyjmują postać kulistą. Pływki, które nie znajdą żywiciela giną, w zależności od temperatury – po 10 godzinach w 27-28°C .

Długość cyklu rozwojowego kulorzęska ściśle związana jest temperaturą. W temperaturze 25°C twa ok. 5 dni, w niższych proces ten się wydłuża.

W podwyższonych temperaturach inwazja przebiega niezwykle szybko. Najważniejsze to rozpocząć kurację po zauważeniu pierwszych objawów. Należy przy tym pamiętać, że niektóre objawy występują również w przypadku innych chorób. Nieleczona ospa kończy się najczęściej śmiercią wszystkich ryb.

Choroba ryb akwariowych Ospa rybia – Ichtioftirioza - Ich - Objawy

Pierwszymi symptomem może być niepokój zarażonej ryby, która wykonuje gwałtowne ruchy ocierając się o rośliny, dno lub inne dekoracje w akwarium. W ten sposób próbuje pozbyć się intruzów. Kolejnym objawem są złożone, posklejane płetwy. Z czasem na ciele pojawiają się niewielkie białawe punkciki. Najpierw na płetwach lub grzbiecie ryby. Z czasem ich ilość się powiększa i rozchodzi na resztę ciała. Ryba wygląda jakby była posypana drobną kaszką. Choroba postępuje szybko. Zarażony osobnik traci apetyt, pojawiają się problemy z oddychaniem – częściej przebywa przy powierzchni wody lub osłabiony, pokłada się na dnie. Oczy niekiedy stają się mgliste a płetwy postrzępione. Skrzela robią się wyraźnie zaczerwienione, obrzęknięte i pokryte dużą ilością śluzu.

Właściwie rozpoznana ospa rybia jest możliwa do wyleczenia, o ile jest to jej wczesne stadium i pasożyt nie zaatakował narządów wewnętrznych.

Choroba ryb akwariowych Ospa rybia – Ichtioftirioza - Ich - Leczenie

Podnoszenie temperatury

Najłatwiejszym sposobem leczenia jest znaczące podniesienie temperatury wody w akwarium. Wszystkie stadia rozwoju kulorzęska są wrażliwe na ciepło. Przyjmuje się, że cykl rozwojowy tego pierwotniaka ustaje w temperaturze 29-30°C (cysty żyją lecz nie uwalniają pływek), a wszystkie stadia giną w temperaturze 32-34°C. Należy pamiętać, że tą metodę można stosować tylko w przypadku ryb tolerujących takie zakresy temperatur np. skalary, pielęgniczki, bojowniki. Pod żadnym pozorem nie należy jej stosować w zbiornikach z rybami zimnolubnymi tj. złote rybki, kardynałki, szczupieńczyki itp.

W przypadku zauważenia objawów należy stopniowo podnosić temperaturę do wspomnianych wartości jednocześnie pamiętając o dodatkowym napowietrzaniu. W tak wysokich temperaturach tlenu w wodzie jest bardzo mało. Podwyższoną temperaturę utrzymujemy przez 3-4 dni. Przez cały czas obserwujemy swoich podopiecznych a w razie niepokojących zachowań, temperaturę obniżamy i stosujemy inną kurację.

Zalety

• Nie wymaga środków chemicznych
• Koszt leczenia
• Skuteczność

Wady

• Stres ryb związany z wysoką temperaturą
• Niektóre rośliny nie tolerują wyższych temperatur
• Podwyższona temperatura podnosi toksyczność amoniaku
• Zmniejsza ilość tlenu w wodzie
• Nie można jej stosować u wszystkich gatunków

Zastosowanie soli

Do leczenia ospy wykorzystuje się również sól morską lub zwykłą kuchenną ale tylko niejodowaną. Sól zwalcza jedynie stadium pływkowe dlatego przed kuracją należy podnieść temperaturę wody do ok. 27 C, aby przyspieszyć cykl rozwojowy patogenu. Sól rozpuszczamy w niewielkiej ilości wody i wlewamy do akwarium. Na każde 10 litrów wody wsypujemy 1 łyżkę stołową. Ważne aby tak przyrządzoną miksturę wlewać stopniowo, aby nie zaszkodzić rybom. Przez następne kilka dni zbiornik trzeba uważnie obserwować i w razie dziwnych zachowań mieszkańców, przerwać leczenie, podmienić 50% wody i zastosować inną metodę. Kurację solną kontynuuje się 3-4 dni od czasu ustąpienia widocznych objawów. Po zakończonym leczeniu wymieniamy wodę na słodką.

Niestety ale ten tani i skuteczny sposób nie może być stosowany w przypadku ryb wrażliwych na obecność soli np. sumów, kirysków czy zbrojników. Sprawdzi się u np. ryb żyworodnych, szczupieńczykowatych czy karpiowatych.

Zalety

• Koszt leczenia
• Dostępność soli

Wady

• Stres ryb związany z obecnością soli w wodzie (szczególnie preferujące wodę miękką)
• Wiele roślin źle znosi sól
• Może być śmiertelna dla niektórych gatunków (zbrojniki, sumy, kiryski)

Środki chemiczne

Sklepy zoologiczne oferują specjalne środki do zwalczania ospy zawierające zieleń melachitową lub błękit metylowy. Zieleń melachitowa dodana do wody w szybkim tempie niszczy pływiki. Niestety ale może szkodzić rybom, ponieważ ma działanie rakotwórcze oraz potworotwórcze. Po dłuższym stosowaniu żyworódki mogą rodzić zniekształcone młode a niektóre ryby mogą stać się bezpłodne. Środek należy używać ostrożnie i zgodnie z dołączoną do preparatów instrukcją. Mimo skutków ubocznych zieleń melachitowa to najskuteczniejsze lekarstwo przeciwko kulorzęskowi. Zieleń dość szybko wchłaniają obecne w akwarium rośliny, dlatego też w przypadku ich dużej ilości zaleca się podanie powtórnej dawki po 3-5 dniach od rozpoczęcia leczenia. W celu przyspieszenia rozwoju pierwotniaków warto podnieść temperaturę do 27°C.

Kuracje kontynuuje się przez 3 dni od ustąpienia objawów. Następnie należy podmienić dużą ilość wody (50%) i włożyć do filtra węgiel aktywny. W trakcie leczenia obsadę należy bacznie obserwować i w razie dziwnych zachowań przerwać, zrobić podmianę i spróbować innego sposobu. Zieleń melachitowa może być stosowana praktycznie u wszystkich gatunków ryb, ostrożność wskazana jedynie u zbrojników (szczególnie tych z odłowu) gdzie stosuje się połowę dawki.

Błękit metylowy jest zdecydowanie bezpieczniejszy dla ryb i nie powoduje tylu skutków ubocznych, nie jest także wchłaniany przez rośliny. Niestety ale nie jest bez wad i wybija pożyteczne bakterie w filtrach, zaburzając tym samym cykl azotowy w zbiorniku. Błękit stosuje się podobnie do zieleni, z tym wyjątkiem, że koniecznie po zakończonym leczeniu musimy uzupełnić florę bakteryjną. Preparaty na bazie błękitu metylowego można stosować u większości ryb. Ostrożność wskazana u sumów, zbrojników oraz kąsaczowatych.

Zalety

• Skuteczność
• Ryby i rośliny przebywają w bezpiecznej dla nich temperaturze

Wady

• Koszt
• Wymaga precyzji w dawkowaniu
• Niszczy pożyteczne bakterie
• Wymaga ostrożności stosowania u ryb pozbawionych łusek np. zbrojników

Niektóre preparaty dostępne w sklepach

• SERA Protazol
• SERA Costapur
• Tropical Ichtio
• Zoolek Green, Zoolek Blue
• FMC, CMF (mieszanki o szerokim spektrum działania)

Choroba ryb akwariowych Ospa rybia – Ichtioftirioza - Ich - Zapobieganie

• uważne zakupy  – ryby bez widocznych objawów choroby
• unikanie zakupów ze sklepów, w których w akwariach widzimy martwe lub podejrzanie zachowujące się ryby
• umieszczanie zakupionych okazów w akwarium przejściowym – kwarantanna
• nie kupowanie roślin ze zbiorników w których pływają ryby
• ostrożny i szybki transport zakupionych ryb, w przypadku niskich temperatur dodatkowa ochrona przed wychłodzeniem
• zapewnienie stabilnych parametrów wody w akwarium – gwałtowne zmiany pH, temperatury czy azotanów bywają bardzo stresujące dla mieszkańców i zwiększają ryzyko wystąpienia choroby
• zapewnienie zróżnicowanej diety i odkażanie żywego pokarmu, szczególnie pochodzącego z naturalnych zbiorników
• separacja ryb z objawami choroby
• zapewnienie dobrej jakości wody – dobra filtracja biologiczna i regularne podmiany