Bocja wspaniała

Bocja wspaniała (Chromobotia macracanthus) to popularna, ciekawie ubarwiona ryba akwariowa z rodziny Bocjowatych (Botiidae). Jej przysmakiem są ślimaki, niestety z tego też względu często jest nieprzemyślanym wyborem wśród początkującuch akwarystów i trafia do nieodpowiednich, zbyt małych zbiorników.

Bocja wspaniała - Chromobotia macracanthus - Występowanie

Azja. Bocje występują na wyspach Sumatrze i Borneo w Indonezji. Przeważnie zamieszkują główne kanały rzeczne, ale w okresie pory deszczowej migrują w górę rzek, do mniejszych dopływów, w celu odbycia tarła. W związku z tym, występują w różnorodnych środowiskach wodnych, w zależności od pory roku. Podczas pory deszczowej przepływ i głębokość wód znacząco wzrasta, jak również ich zmętnienie i pH, spada natomiast temperatura.

Wydaje się, że typ środowiska, w którym bocje występują, jest zależny od ich wieku. Młode pozostają przez kilka miesięcy na zalanych obszarach, podczas gdy dorosłe osobniki, po odbyciu tarła, wracają do głównych kanałów rzecznych. Stare okazy prawdopodobnie nie migrują w ogóle.

W większości wody tamtejszych rzek są miękkie, koloru herbacianego i przepływają przez obszary lasów deszczowych. Leśne tereny zalewowe charakteryzują się marginalną roślinnością, dnem bogatym w detritus, pokrytym warstwą liści, z zanurzonymi korzeniami drzew, pniami i prawie stojącą wodą. W głównych kanałach rzecznych podwodna roślinność prawie nie występuje. Nurt wody podczas pory deszczowej jest wartki, a w okresie pory suchej powolny.

Bocja wspaniała - Chromobotia macracanthus - Charakterystyka i usposobienie

chowający się pod skórę kolec

W naturze bocje mogą osiągać nawet 40 cm długości, zazwyczaj średnio dorastają do 20-30 cm, również w akwarium. Ciało  wydłużone, ściśnięte, pokryte drobnymi łuskami, z łukowatą powierzchnią grzbietową i płaską brzuszną. Głowa duża, z otworem gębowym skierowanym w dół, z grubymi, mięsistymi wargami i czterema parami wąsików. Ubarwienie białawo-pomarańczowe do czerwono-pomarańczowego, z trzema szerokimi, czarnymi, trójkątnymi, pionowymi pasami. Przednia pręga biegnie od górnej części głowy przechodząc przez oko. Środkowa znajduje się między płetwą grzbietową, a głową i owija się wokół brzucha. Tylna obejmuje prawie całą część ogonową i przechodzi na płetwę odbytową. Okazy z Borneo mają czarne płetwy brzuszne, zabarwione czerwono pomarańczowym kolorem, natomiast ryby z Sumatry mają je czerwono pomarańczowe.

Bocje pod oczami posiadają, ukryte pod skórą, ostre kolce, które pokazują się w stresie lub sytuacji zagrożenia. Należy zachować szczególną ostrożność przy wyławianiu ryb z wody, najlepiej do tego celu używać siatki z szerokimi oczkami.

Dymorfizm płciowy

Dymorfizm bocji jest trudny do rozróżnienia. Dorosłe samice są przeważnie większe i bardziej krągłe od samców w podobnym wieku. Według niektórych, niepotwierdzonych teorii, samce można rozpoznać po charakterystycznym kształcie płetwy ogonowej – głęboko wciętej i lekko zaokrąglonej wzdłuż obydwu krawędzi zewnętrznych.

Usposobienie

Bocje żyją w dużych grupach, w których panują złożone relacje. W akwarium zaleca się trzymanie min. 5 osobników, preferowane 10 i więcej. W odosobnieniu mogą być płochliwe lub atakować inne gatunki o zbliżonym wyglądzie. W przypadku trzymania 2-3 sztuk, dominująca ryba, może zastraszyć pozostałe, nawet to tego stopnia, że przestaną przyjmować pokarmy.

Podczas walk o dominacje, do których dochodzi często np. po powiększeniu grupy czy po zmianie otoczenia, u walczących ryb widoczna jest prawie całkowita utrata barw i wzorów. Czasami walki pojawiają się w obrębie ustalonej już wcześniej grupy np. aby poprawić w niej swój status.

Co ciekawe, niektóre obserwacje sugerują, że charakter dominującego osobnika, wydaje się mieć wpływ na resztę stada, chociaż trzeba zaznaczyć, że badania na temat zachowań bocji są znikome. Z pewnością, jednak pokazują pewnego stopnia osobowość, niektóre okazy cechuje np. większa od innych agresja czy odwaga. Osobnikiem alfa zostaje przeważnie największa z grupy, często samica.

Również w warunkach akwariowych bocje prezentują ciekawe zachowania. Młode osobniki pływają u boku dorosłego, naśladując każdy jego ruch, nawet do czterech młodych z każdej ze stron. Przyczyna takiego zachowania nie jest znana, może to być powiązane z potrzebą pozostania w kontakcie (kiedy gwałtownie wzrasta poziom wód), zmniejsza opór podczas pływania lub ma inną funkcję komunikacyjną. W warunkach hodowlanych takie zachowania występują w akwariach z silnym jak i słabym przepływem wody i wydają się być nawykowe, gdyż w przypadku braku innych przedstawicieli swojego gatunku, niektóre okazy mogą naśladować również inne gatunki.

Bocje czasami wydają z siebie klikające dźwięki. Prawdopodobnie komunikują się w ten sposób np. w przypadku ekscytacji, zagrożenia czy ustalania hierarchii. Dźwięki te mogą się nasilać wraz ze wzrostem emocji. Możliwe, że powstają przez pocieranie zębów gardłowych lub przy pomocy kolców znajdujących się pod oczami.

Innym ciekawym zachowaniem jest tzw. „taniec bocji”, który może obejmować całą grupę. Ryby pływają niespokojnie i nieprzerwanie, wykorzystując przy tym całą długość i wysokość ścian akwarium. Takie zachowanie pojawia się zazwyczaj np. po karmieniu, podmianie wody lub po dołączeniu do grupy nowych osobników. Może trwać od kilku minut do jednej doby, a niekiedy nawet dłużej.

Często też wypoczywają w dziwnych pozycjach, układając się pod różnymi kątami, a nawet na grzbiecie. W ich przypadku takie zachowanie jest całkowicie normalne.

Bocje prowadzą przydenny, nocny tryb życia, swoją aktywność zaczynają wieczorem, jednak po aklimatyzacji bywają aktywne także za dnia. W porównaniu do innych bocjowatych, nie przejawiają specjalnej agresji, ale ze względu na ich dużą aktywność, nie powinny być trzymane z mniejszymi, spokojnymi rybami.

Bocja wspaniała - Chromobotia macracanthus - Odżywianie i karmienie

Bocje wspaniałe są rybami przede wszystkim mięsożernymi, ale zjadają również materię roślinną, o ile jest dostępna, włączając w to też rośliny o miękkich listkach. Ich dieta obejmuje mięczaki wodne, owady, robaki i inne bezkręgowce. W akwarium nie są wybredne, ale muszą otrzymywać urozmaicone posiłki. Na co dzień można podawać im dobrej jakości suche pokarmy, a uzupełniać żywymi i mrożonymi np. dafnią, tubifexem, artemią, krylem, mysis oraz świeżymi owocami np. bananem, melonem i warzywami np. ogórkiem, groszkiem, blanszowanym szpinakiem, kapustą, sałatą, brukselką, brokułem czy cukinią. Wartościowym, wysokobiałkowym posiłkiem może być również, sparzona, siekana dżdżownica, ale nie powinna być podawana zbyt często. Chętnie zjadają ślimaki,  dosłownie wysysając ich ciało z muszli – czasem można je zaobserwować pływające ze skorupką w pysku. O ten przysmak będą rywalizowały też między sobą. Nigdy jednak nie powinny być kupowane bezmyślnie, jako metoda walki ze ślimaczą plagą.

Bocja wspaniała - Chromobotia macracanthus - Akwarium

Dla grupy dorosłych bocji niezbędne będzie akwarium o długości min. 180 cm i min. 60 cm szerokości. Podłoże powinno być miękkie, piaszczyste lub drobnej gradacji. Do dekoracji, która przybliży naturalne środowisko, można użyć większych gładkich kamieni, małych kamyczków (otoczaków), drewna i korzeni. Bocje preferują słabo oświetlone akwaria. W takich warunkach poradzą sobie bardziej wytrzymałe i mniej wymagające rośliny takie jak Mikrozoria, Anubiasy czy mchy. Jeżeli nie zależy nam na naturalnym charakterze akwarium, to możemy umieścić też ozdoby sztuczne. Ryby będą chętnie się chować w donicach glinianych, ceramicznych, plastikowych czy rurach PCV.

Bocje lubią eksplorować swoje otoczenie, niestety też chętnie wciskają się we wszelkie szczeliny, dziury, groty i inne trudno dostępne miejsca. Z tego względu należy unikać dekoracji z ostrymi krawędziami, a także zbyt małych przestrzeni, w których mogłyby się zaklinować czy zostać uwięzione. Czasami też skaczą ponad taflę wody i mogą wyskoczyć z akwarium, więc powinno być ono przykryte.

Preferują dobrze natlenioną wodę, z dość silnym przepływem. Wymagają nieskazitelnej jakości wody, są wrażliwe na wyższe stężenia azotanów i innych zanieczyszczeń. Nigdy nie powinny być wprowadzane do świeżo założonego, jeszcze nieustabilizowanego akwarium. W działającym zbiorniku zaleca się stosować duże, cotygodniowe podmiany wody ok. 30%-50%.

Nie wykazują specjalnej agresji w kierunku innych gatunków, jednak nie zaleca się trzymania ich z dużo mniejszymi rybami, które mogą być zastraszone ich rozmiarem i dużą aktywnością. Mogą też podskubywać ryby wolno pływające lub/z długimi płetwami czyli np. pielęgnice, bojowniki czy gupiki. Bardziej odpowiednim towarzystwem będą łagodnie usposobione, pływające w toni, większe karpiowate np. z rodzaju Barilius (B. ardens), Luciosoma ( L. trinema), Balantiocheilos (B. melanopterus – Brzanka rekinia), Barbonymus (B. schwanenfeldii – Brzanka Schwanenfelda). Jeżeli chodzi o gatunki denne to powinny sprawdzić się te z rodzaju Cobitis (C. elongata – Koza wielka), Nemacheilus, Epalzeorhynchos (E. bicolor – Grubowarg dwubarwny), Crossocheilus (C. oblongus – grubowarg syjamski), Garra (G. rufa) i wiele sumokształtnych.

Bocja wspaniała - Chromobotia macracanthus - Rozmnażanie

Nie odnotowano udanego rozmnożenia bocji wspaniałej w warunkach akwariowych. W pewnym momencie wszystkie sprzedawane okazy pochodziły z odłowu, głównie z Sumatry. Obecnie rozmnaża się je również komercyjnie na farmach hodowlanych w południowo-wschodniej Azji i Europie, przy użyciu specjalnych hormonów. Niestety w ostatnim czasie w ten sposób powstają i  trafiają do sprzedaży również hybrydy.

Znany jest jeden przypadek próby rozmnożenia tego gatunku w akwariach. Pewnego dnia akwarysta zaobserwował niecodzienne zachowanie ryb. Grupa czterech dorosłych ryb (trzech samców i jednej samicy) pływała w nieznanej dotąd formacji przypominającej diament, z samicą płynącą z przodu. Po tym wydarzeniu hodowca przeniósł ryby do mniejszego zbiornika z rusztem ikrowym i tubami PCV. Temperatura wody w nim wynosiła ok. 26°C i miała ok. 4.5 pH. Tak niskie pH osiągnął przy użyciu kwasu chlorowodorowego. Po kilku dniach odkrył „tysiące” jaj na dnie akwarium, które wypadały z rury, gdzie chowały się ryby. Niestety ogromna część jaj szybko zapleśniała, a reszta okazała się być niezapłodniona. Prawdopodobnie przyczyną porażki było przeniesienie ryb, co spowodowało ich stres i samica złożyła ikrę bez udziału samców.

W naturze bocje migrują w celu rozmnożenia. Przenoszą się z głównych kanałów rzecznych do mniejszych dopływów,  wraz z przylegającymi obszarami zalewowymi w czasie pory deszczowej. Migracja zwykle rozpoczyna się na początku września, a ryby wycierają się pod koniec września lub na początku października, chociaż czas ten zaczyna się przesuwać wraz ze zmieniającym się klimatem. Jaja dryfują i osiadają pośród wszelakiej roślinności. Tam dochodzi do wylęgu i swoje pierwsze dni spędzają w postaci larwalnej. Narybek pozostaje na zalanych terenach, do czasu aż wody nie zaczną się cofać, w tym momencie mierzy średnio ok. 3 cm długości. Następnie ryby przenoszą się do mniejszych dopływów, aż osiągną rozmiary wystarczające na przetrwanie w głównych kanałach, w których pozostają do osiągnięcia dojrzałości płciowej i rozpoczynają własne migracje w celu odbycia tarła.