Środowisko ryb - woda ciepła

Babki tęczowe - ryby akwariowe

Babka tęczowa (Stiphodon ornatus) – łagodny gatunek ryby akwariowej z rzędu okoniokształtnych, należący do rodziny babkowatych. W Polsce pod tą nazwą występuje jeszcze inny gatunek z rodziny Gobiidae – Vanderhorstia delagoae. Ryby te potrafią w pewnym zakresie obracać głową. Niestety ze względu na ich specjalne wymagania żywieniowe i duże zapotrzebowanie na tlen, w sprzedaży często są dostępne wychudzone, zaniedbane osobniki, które mogą być trudne do odratowania.

Babka tęczowa - Stiphodon ornatus - Występowanie

Azja. Gatunek endemiczny, występuje jedynie w prowincjach Aceh i West Sumatra, na Sumatrze, w Indonezji. Jako lokalizację wskazuje się małą rzekę biegnącą blisko wioski o nazwie Barung Barung Belantai w Zachodniej Sumatrze. Niemal samotnie zamieszkuje krótkie przybrzeżne strumienie, z siedliskami leżącymi nad wodospadami lub progami wodnymi. To sprawia, że jest niedostępny dla większości gatunków innych ryb.

Gradient strumieni różni się w zależności od lokalizacji. Gatunki Stiphodon zamieszkujące szybko płynące wody lub żyjące nad wodospadami nie mają wydłużonych promieni płetwy grzbietowej, a pierwsza płetwa grzbietowa jest zaokrąglona i ma w przybliżeniu taką samą wysokość jak druga płetwa grzbietowa. Gatunki posiadające wyższą przednią płetwę grzbietową z wydłużonymi promieniami (zwykle widoczne u samców), przeważnie żyją w wolniej płynących wodach i nie wspinają się w górę wodospadów. S. ornatus należy do tej drugiej grupy, chociaż brakuje szczegółowych informacji.

W miejscach występowania podłoże jest zazwyczaj skaliste, z luźno rozrzuconymi kamieniami i głazami. W bliskości brzegu spotykana bywa roślinność oraz zatopione liście. Inna roślinność nie jest obecna. Istnieją dowody sugerujące, że różne gatunki Stiphodon aktywnie wybierają określony rodzaj podłoża, przy czym niektóre wydają się skupiać na skałach lub głazach w określonym zakresie rozmiarów. U samic zakres ten wydaje się węższy niż w przypadku samców, więc może zachodzić podział między gatunkami lub w obrębie gatunku, w zależności od lokalizacji.

Wszystkie siedliska cechuje bardzo czysta, dobrze natleniona woda, która w połączeniu z tropikalnym słońcem ułatwia rozwój bogatego biofilmu na zatopionych powierzchniach. Babkowate skutecznie kolonizują te niszowe środowiska, które zapewniają im źródło pożywienia i są ważnym czynnikiem w ich strategii rozmnażania.

Babka tęczowa - Stiphodon ornatus - Charakterystyka i usposobienie

Ma typową dla babek budowę, wydłużone ciało, dużą krągłą głowę oraz zrośnięte płetwy brzuszne.

S. ornatus może być sprzedawany pod różnymi nazwami i chociaż do 2013 r. jego identyfikacja nie była jasna, to wydaje się, że jest najczęściej występującym gatunkiem Stiphodon w handlu. Pod tą samą nazwą można spotkać inne niemal identycznie wyglądające gatunki, których samce również wykazują się niezwykłą zmiennością kolorów w zależności od nastroju. Można go pomylić z S. atratus, S. imperiorientis, S. martenstyni, S. pelewensis, S. pulchellus, oraz S. weberi. Informacji na temat różnic morfologicznych i ubarwienia między tymi gatunkami jest jednak niewiele.

Gatunek S. ornatus rozpoznamy następującą kombinacją cech. Druga płetwa grzbietowa zwykle posiada 9 promieni miękkich. U samców przednia płetwa grzbietowa jest ostro zakończona i ma od 3 do 5 wydłużonych kolców. Płetwa piersiowa zwykle z 15 miękkimi promieniami. Płetwa ogonowa u samców mierzy 29-35% ich standardowej długości. U osobników o długości do 50mm znajduje się 33-45 zębów przedszczękowych, u większych, ponad 50mm, między 44-47 zębów. Samce nie mają białej łaty za podstawą płetwy piersiowej. U obu płci kark i tylna połowa potylicy zawsze pokryta jest łuskami cykloidalnymi. Ubarwienie samców zwykle z 7-11 niewyraźnymi ciemnymi poprzecznymi pasami na tylnej połowie tułowia i ogona, czasami z dwoma szerokimi pasami bocznymi poniżej pierwszej i drugiej podstawy płetwy grzbietowej. Na najdłuższym promieniu płetwy piersiowej znajdują się czarne plamki – 6-12 u samców, 0-6 u samic.

Gobiidae to najbardziej specyficzna rodzina kręgowców i notorycznie problematyczna pod względem identyfikacji. Jak u wszystkich przedstawicieli rodzaju, wyraźny jest dymorfizm płciowy, chociaż w tym przypadku samce są trudne do zdefiniowania.

Podstawowe ubarwienia ciała waha się od blado oliwkowego do ciemno brązowego z ciemno obrzeżonymi łuskami. Należy jednak mieć na uwadze, że ryby te potrafią bardzo szybko zmienić swoje ubarwienie na jeszcze ciemniejsze. Tempo i częstotliwość tych zmian jest również bardzo zróżnicowane. W akwarium niektóre osobniki mogą pozostawać przez większość czasu ciemne, inne zmieniają co trochę swoje ubarwienie, a jeszcze inne nie ciemnieją wcale. Ubarwienie policzków może być pomarańczowe lub złote do jaskrawo niebieskiego.

Płetwy są pomarańczowe do czerwonych, z ciemnymi promieniami. Druga płetwa promieniowa, odbytowa i dalsza część płetwy ogonowej są obrzeżone biało niebieskim kolorem. Wszystkie płetwy mają nieregularne rzędy ciemnych znaczników.

U ciemniejszych osobników płetwy też będą ciemniejsze, a w ekstremalnych przypadkach, kompletnie czarne, jedynie z cienką pomarańczową do niebieskiej obramówką.

Samice są stosunkowo jaśniejsze i wyglądają podobnie do innych gatunków z bladym podstawowym ubarwieniem i dwoma ciemnymi bocznymi pasami na tułowiu. W odróżnieniu od innych gatunków pasy te są jednolite, z prostymi krawędziami, zwłaszcza w przedniej części. Inne dwa cienkie paski biegną przez głowę i grzbiet, zlewają się w jeden wokół drugiej płetwy grzbietowej i stykają się z paskiem górnej części ciała u podstawy ogona.

Kiedy ryby są zestresowane lub podekscytowane, zabarwienie znacznie blednie, łuski ciała wyglądają na czarno obrzeżone, płetwy mają nieregularne rzędy ciemnych plam, u niektórych osobników z jasnymi przebarwieniami.

Wszystkie gatunki Stiphodon mają przyssawkę, powstałą z połączenia płetw brzusznych. Pozwala im ona na mocne przytwierdzanie się do różnych powierzchni w silnym nurcie wody. Dzięki niej możliwe są również pionowe wspinaczki, np. w górę progów rzecznych. Nawet kiedy woda spada z dużą siłą w ich kierunku, są w stanie wspiąć się naprawdę wysoko.

Pysk w górnej linii szczęki jest gęsto wypełniony zębami przedszczękowymi. Zęby te zachowują się niczym grzebień, w rękach sadystycznej fryzjerki, przeczesują glony, wyrywając ich sporą ilość. Wspomniana wyżej przyssawka zapewnia dodatkową dźwignię i ułatwia odrywanie glonów i innych jadalnych mikroorganizmów.

Samce są nieco terytorialne, szczególnie w okresie rozmnażania, ale mogą być trzymane w większej ilości, na odpowiednio większej przestrzeni. Czasami przeganiają się wzajemnie, strosząc pokrywy skrzelowe i płetwy, jednak nie robią sobie przy tym większej krzywdy. W naturze samce zazwyczaj przebywają samotnie a samice w luźnych grupach, dlatego też w akwarium najlepiej trzymać jednego samca z kilkoma samicami. Co ciekawe, samice różnych pokrewnych gatunków mogą grupować się razem, ale mimo dużego podobieństwa, samce wydają się być zdolne do ich rozróżniania.

Ryby te pływają skokami po całej powierzchni dna. Często można je także obserwować przyklejone do szyby akwarium.

Babka tęczowa - Stiphodon ornatus - Odżywianie i karmienie

Gatunki Stiphodon odżywiają się przede wszystkim glonami bentosowymi i powiązanymi z nimi mikroorganizmami. Mają specjalnie uzębiony otwór gębowy, przystosowany do zeskrobywania glonów, z pełnymi miękkimi wargami i zębami regeneracyjnymi. Przyssawka ze złączonych płetw brzusznych nie tylko utrzymuje rybę w wartkim nurcie, ale zapewnia także odpowiedni nacisk i dźwignię przy odżywianiu.

W akwarium mogą przyjmować opadające na dno tabletki ze spiruliną, roślinne płatki i czasami żywe lub mrożone pokarmy np. wodzień, artemię, dafnię. Pokarmy zwierzęce należy podawać nieregularnie i oszczędnie, ponieważ ich układ pokarmowy jest przystosowany przede wszystkim do przetwarzania materii roślinnej. Optymalną dietę zapewni im dojrzałe i dobrze oświetlone akwarium, z dużą ilością powierzchni pokrytych glonem. Niektórzy akwaryści zakładają osobne zbiorniki tylko do hodowli glonów. Taki zbiornik nie musi być duży, wymaga jedynie mocnego światła, a w sezonie wiosenno letnim może być trzymany na zewnątrz np. na balkonie.

Babki preferują miękkie glony np. okrzemki, cyjanobakterie czy zielenice, twardszych glonów np. pędzelkowatych nie będą zjadały.

Babka tęczowa - Stiphodon ornatus - Akwarium

Wbrew utartym poglądom, że można je trzymać nawet w akwarium poniżej 60 l, ryby te potrzebują jednak trochę więcej przestrzeni. Kluczowym kryterium jest wielkość powierzchni dna, która powinna wynosić co najmniej 80×30 cm dla kilku sztuk. Głębokość zbiornika nie jest tak istotna.

Babki tęczowe nie są trudne w hodowli, o ile spełnimy kilka podstawowych wymagań. Najważniejsze, aby woda była idealnie czysta i dobrze natleniona. Zalecana jest wydajna filtracja, dodatkowe cyrkulatory, kamienie napowietrzające itp. Podłoże może być piaszczyste, żwirowe lub mieszane. Na nim powinna się znaleźć warstwa gładkich otoczaków różnych rozmiarów. Do dekoracji można użyć także starego, wypłukanego drewna. Nowe drewno może zabarwiać wodę, co ograniczy wpadające do akwarium sztuczne światło, które powinno być dość mocne, aby zapewnić przyrost glonów i mikro organizmów. Niektórzy akwaryści trzymają w akwarium gąbkę filtracyjną jako siedlisko dodatkowego źródła pokarmu.

W przypadku trzymania wielu samców lub różnych gatunków należy zapewnić im wiele kryjówek w strukturze skalnej, a linie widoku powinny się załamywać. Trzeba również pamiętać, że szczególnie samce mają tendencję do kopania w podłożu podczas snu lub tarła, dlatego większe skały najlepiej umieścić bezpośrednio na dnie zbiornika. Ryby te każdej nocy wybierają inne zagłębienie do odpoczynku, a samice preferują miejsca niezamieszkałe.

Pomimo braku występowania roślinności wodnej w ich naturalnym środowisku, to w zbiorniku możemy umieścić wytrzymałe rośliny takie jak Mikrozorium, Crinum czy Anubias. Szczególnie liście tej ostatniej chętnie porastają glony i mogą służyć jako schronienie.

Ponieważ potrzebują stabilnych parametrów wody i odżywiają się biofilmem, nigdy nie powinny być wprowadzane do nowych, niedojrzałych akwariów. Wymagają cotygodniowych podmian wody ok. 30-50%. Oczyszczanie zbiornika z glonów można ograniczyć jedynie do przedniej szyby.

Akwarium powinno być szczelnie przykryte, gdyż ryby te potrafią się wspinać po pionowych powierzchniach.

Babki tęczowe mogą być trzymane w akwarium towarzyskim, ale współmieszkańców należy dobierać z uwagą. Najlepszym wyborem będą podobnych rozmiarów, łagodne gatunki naturalnie zamieszkujące górne strefy dobrze natlenionych strumieni np. Tanichthys (Kardynałek chiński), Microdevario, mniejsze Danio. Z powodzeniem bywają trzymane z różnymi Kąsaczowatymi, małymi Piękniczowatymi oraz krewetkami z rodzaju Caridina i Neocaridina. Współtowarzyszami dna mogą być małe bocje z rodzajów Gastromyzon, Pseudogastromyzon, Barbucca, lub Acanthopsoides oraz rodzaje Annamia, Homaloptera. Należy wystrzegać się gatunków agresywnie bytujących np. wiele z Schistura.

Złym połączeniem będą duże ryby, pielęgnice i inne terytorialne gatunki zamieszkujące strefy przydenne.

Babka tęczowa - Stiphodon ornatus - Rozmnażanie

W akwarium obserwuje się zaloty tych ryb, a niekiedy dochodzi również do tarła, ale do tej pory nikomu nie udało się odchować narybku.

Prawdopodobnie jest to spowodowane złożoną amfidromiczną strategią rozrodu, w której dorosłe osobniki żyją i rozmnażają się w strumieniach słodkowodnych, natomiast początkowo pelagiczne larwy po wylęgu są wymywane w dół rzeki do morza, gdzie narybek larwalny spędza pierwszą część swojego życia, rozwijając się w warunkach morskich. Po osiągnieciu pewnego wieku zaczynają migrować w górę rzek, taka podróż czasami wymaga spektakularnych wspinaczek np. w górę wodospadów lub wzniesień skalnych.

Jak na swój niewielki rozmiar, samice są niezwykle płodne i w czasie jednego tarła mogą złożyć do 10000 jaj. Jajeczka są małe, gruszkowate, mają średnice 0.5 mm i przyczepiają się do powierzchni przy pomocy włókien. Zwykle samica umieszcza je na spodniej stronie skał.

Duża liczebność narybku niweluje zagrożenia, takie jak drapieżnictwo lub możliwość zbytniego rozproszenia się w morzu, a mały rozmiar pozwala na odżywianie mikroskopijnym planktonem.

Tarło inicjuje intensywnie ubarwiony samiec, który próbuje zachęcić samicę do wybranego miejsca, jednocześnie przepędza rywali. Do tarła przeważnie dochodzi pod skałami. W akwarium zaobserwowano, że w momencie kulminacyjnym najpierw samiec nurkuje głową w podłoże, a za nim samica.

Po zapłodnieniu opiekę nad ikrą sprawuje samiec. Czas inkubacji wynosi ok. 24 godzin. Po wylęgu larwy nie są w pełni rozwinięte, mają duży pęcherzyk żółtkowy i nie mają ust, odbytu czy funkcjonujących oczu. Pęcherzyk żółtkowy absorbowany jest w 3-4 dni i w tym okresie larwy muszą trafić do oceanu. Prawdopodobnie krótki czas inkubacji i wyklucia zwiększają szanse powodzenia.

Fakt, że gatunki Stiphodon występują tylko w stosunkowo krótkich, stromych strumieniach jest również powiązany z tą migracją. Larwy początkowo unoszą się w toni wodnej zanim osiądą na podłożu w płytkiej strefie fal.

W jednym z badań stwierdzono, że larwy pelagiczne S. percnopterygionus są przezroczyste i posiadają marginalną płetwę ogonową, podczas gdy larwy „osiadłe” były zabarwione pigmentem. Co ciekawe wielkość larw pelagicznych wynosiła od 13.5-14.2mm, a larw osiadłych 12.7-13.6mm. Czas okresu pelagicznego wahał się w granicach 78-146 dni i był dłuższy w niższych temperaturach.

Podczas corocznego ochłodzenia między grudniem a kwietniem aktywność gonad obu płci znacznie spada i ryby prawdopodobnie przestają się rozmnażać, podczas gdy szczyt lęgowy przypada na czerwiec-listopad.

Po osadzeniu na podłożu larwy zaczynają tracić swoje tymczasowe zdolności, zanika im płetwa ogonowa i rozpoczynają wędrówkę w górę rzeki, aby dołączyć do osobników dorosłych. Niekiedy muszą przebyć kilka kilometrów w głąb lądu, często kaskadami lub odcinkami z wartkim nurtem.

Płetwy brzuszne są złączone, tworząc okrągłą przyssawkę, która pozwala młodym osobnikom przyklejać się do twardych powierzchni i wspinać po stromych wzniesieniach, w niektórych przypadkach nawet w górę pionowych wodospadów.

Ta podróż może trwać kilka miesięcy, a ryby osiągają dojrzałość płciową w ciągu roku. Ponieważ uważa się, że ich naturalna długość życia wynosi około dwóch lat, prawdopodobnie rozpoczynają tarło wkrótce, jeśli nie natychmiast, po przybyciu na lęgowiska.

McDowall (2007) przedstawił listę potencjalnych korzyści dla ryb stosujących taką strategię rozmnażania, stawiając hipotezę, że może to ułatwić kolonizację nowych wysp pojawiających się na obszarach wulkanicznych i/lub umożliwić rekolonizację strumieni po takich wydarzeniach, jak erupcje wulkanów/ gwałtowne zmiany przepływu wody w porze deszczowej.

Uważał również, że opuszczenie środowiska morskiego może być postrzegane jako kompromis, ponieważ amfidromiczne babki są często jedynymi rybami znajdowanymi w ich siedliskach, drapieżniki praktycznie nie istnieją, ale dostępne źródła pożywienia są znacznie mniej zróżnicowane niż w oceanie. Zdolność do przeczesywania biofilmu wydaje się kluczem do sukcesu.